رشد و تکامل جوانه‌های دندان در داخل فک بالا و پایین کودک از همان دوران جنینی همانند سایر اعضا بدن شروع می‌شود.
عواملی که به هر شکل باعث ایجاد اختلال در روند نرمال تکامل اجزای مختلف دندان گردند، به‌صورت اختلالات ساختاری دندان مشاهده می‌شوند.
مثلاً وقتی دندان کودک رویش می‌کند لکه‌های سفید یا قهوه‌ای بر روی مینا وجود دارد یا شکل دندان با حالت طبیعی تفاوت دارد و این امر نگرانی‌های بسیاری برای والدین ایجاد می‌کند.
در این مطلب به انواع اختلالات ساختاری دندانها و عوامل ایجادکننده و نحوه درمان آنها می‌پردازیم.
بافت‌های نرمال دندان از چه چیزی تشکیل‌شده‌اند؟
بافت‌های نرمال دندان شامل مینای دندان، عاج، سمنتوم و پالپ دندانی می‌باشد.
مینا
مینای دندان سخت‌ترین بافت بدن است و اجزا تشکیل‌دهنده آن 96% مواد معدنی و 4% آب و مواد آلی است.
در بررسی مینا زیر میکروسکوپ مشخص شده که مجموعه‌ای کریستال شکل هیدروکسی آپاتیت در ساختار مینا وجود دارد.
عاج
عاج دندان ازنظر وزنی از 70% مواد معدنی 20% مواد آلی و 10% آب تشکیل شده است. مواد معدنی شامل هیدروکسی آپاتیت و مواد آلی شامل کلاژن نوع یک و سایر ترکیبات آلی می‌باشد.
عاج دندان از نظر فیزیکی دارای خاصیت انعطاف‌پذیری بوده که از خرد شدن مینای شکننده‌ای که در روی آن قرار دارد جلوگیری می‌کند.
سمنتوم
بافت سختی بسیار شبیه استخوان بوده و سطح ریشه دندان را می‌پوشاند عمل اصلی این بافت اتصال رشته‌های لثه‌ای که لیگامان پریودنتال نامیده می‌شوند به ریشه دندان است.
سمان برخلاف استخوان فاقد عروق است و قسمت اعظم آن از کلاژن تشکیل شده است.
پالپ دندان
بافت همبند پر عروقی است که در بخش مرکزی دندان قرار گرفته است و به آن به‌صورت عامیانه عصب دندان گفته می‌شود.
آسیب به جوانه دندان دائمی
آسیب به جوانه دندان در هر مرحله بر حسب نوع عامل آسیب‌رسان و یا مرحله تکامل دندان می‌تواند اختلالات متفاوتی را به وجود آورد.
گاهی عوامل محیطی نیز باعث اختلالاتی در ساختار دندان می‌گردند.
این اختلالات می‌توانند در قسمتی از دندان یا کل آن مشاهده شوند و در برخی موارد در عملکرد دندانها در حفره دهان اختلال ایجاد نماید.
شایع‌ترین اختلالات دندانی
در ادامه مطلب به توضیح برخی از شایع‌ترین اختلالات دندانی می‌پردازیم.
دندان‌های چسبیده ((Fusion))
در شرایطی که دو دندان مجاور به صورتی به یکدیگر متصل شوند که به شکل یک دندان واحد درآیند به آن فیوژن یا دندان چسبیده گفته می‌شود.
در دندان‌های شیری دچار این حالت در قدم اول باید تمرکز بر پیشگیری و جلوگیری از پوسیدگی این دندانها باشد.
در صورت پوسیدگی خفیف دندان باید با مواد همرنگ دندان ترمیم شود و در صورت پوسیدگی وسیع‌تر دندان یا باید کشیده شود و یا در صورت امکان با درمان‌های عصب‌کشی درمان شود.
در دندان‌های دائمی پس از بررسی وضعیت دندان با رادیوگرافی دندان عصب‌کشی شده و تاج دندان با مواد همرنگ دندان یا روکش‌های دندانی بازسازی می‌شود.
دندان تقسیم‌شده ((Gemination))
این امر وقتی اتفاق می‌افتد که جوانه دندانی به دو قسمت از ناحیه تاج تقسیم‌شده باشد و به نظر دو دندان مجزا می‌آید. درمان این وضعیت مشابه درمان‌های ذکرشده در قسمت فیوژن می‌باشد.
انحراف محوری تاج و ریشه ((Dilacerations))
دندان‌هایی که در طی رشد و نمو به دلایلی مانند ضربه دچار تغییراتی در نسوج دندان شوند که تاج و ریشه به‌جای این‌که در یک راستا قرار گیرند زاویه‌دار می‌شوند و اصطلاحاً دندان دچار دیلاسراسیون می‌شود.
این انحراف بسته به شدت ضربه از مقادیر کم تا انحراف کامل می‌تواند مشاهده شود.
بسیاری از دندان‌های منحرف شده ممکن است نهفته باقی بمانند و رویش نکنند و اغلب نیازمند درمان‌های ارتودنسی برای رویش کامل می‌باشند.
دندان بزرگ ((Macrodontia))
در مواردی اندازه دندان بزرگ‌تر از حالت طبیعی می‌باشد در چنین مواردی ممکن است مداخلات ارتودنسی و یا زیبایی مدنظر قرار گیرد.
قابل‌ذکر است که وقتی دندان‌های دائمی کودکان در سن 6 الی 7 سالگی رویش می‌کنند اغلب والدین دچار نگرانی می‌شوند که دندان‌های کودک بزرگ است ولی باید توجه داشت که این دندانها برای جثه فعلی کودک و حجم صورت فعلی بزرگ به نظر می‌رسند و با رشد عمومی بدن تناسب موردنظر برقرار می‌گردد.
دندان کوچک ((Microdontia))
مواردی که در آن اندازه دندان کوچک‌تر از اندازه طبیعی باشد میکرودنشیا نامیده می‌شود. در این حالت ممکن است نیاز باشد با درمان‌های زیبایی تغییراتی در اندازه دندانها ایجاد کرد.
نبودن یک یا چند دندان ((Missing Tooth))
حالتی است که در آن یک یا چند دندان به‌صورت مادرزادی غایب می‌باشند و جوانه آنها کلاً تشکیل نشده است.
اگر تعداد زیادی از دندانها غایب باشند باید حتماً بررسی‌های سیستمیک از فرد به عمل آید و احتمال بیماری‌ها و سندرم‌های زمینه‌ای وجود دارد.
ولی در صورت طبیعی بودن وضعیت جسمانی فرد و صرفاً غیبت تعداد محدودی از دندانها با درمان‌های ارتودنسی فضای دندان‌های غایب مذکور بین دندان‌های موجود تقسیم خواهد شد و مشکلی برای فرد به همراه نخواهد داشت.
دندان اضافی ((Mesiodense))
در این حالت یک یا چند دندان اضافی در ناحیه میانی و در اطراف دندان‌های قدامی فک بالا مشاهده می‌گردد و اغلب در ارزیابی رادیوگرافی این اختلال مشخص می‌شود.
این دندان‌های اضافی گاهی باعث مشکلاتی برای دندان‌های قدامی در حال رویش می‌شوند.
درمان دندان‌های اضافی خارج کردن آنها با جراحی می‌باشد.
زمان مناسب جراحی حتماً باید با مشورت متخصص دندانپزشکی کودکان ، متخصص ارتودنسی و متخصص جراحی فک و صورت تعیین شود.
دندان‌های نوزادی ((Natal and Neonatal))
دندان‌های نوزادی یک اختلال محسوب نمی‌شود و جای نگرانی نیست.
گاهی نوزادان در هنگام تولد دارای یک یا دو دندان در ناحیه قدام پایین فک هستند که به آن دندان ناتال گفته می‌شود.
و گاهی نیز این دندانها در طی 30 روز اول بعد تولد رویش می‌کنند که به آن دندان نئوناتال گفته می‌شود.
این دندانها اغلب دندان شیری قدامی فک پایین هستند.
دندان‌های نوزادی گاهی منجر به زخمی شدن سطح پایینی زبان کودک می‌شوند و یا موقع شیردادن موجب ناراحتی مادر می‌گردند.
اگر دندان‌های نوزادی خیلی لق نباشد و خطر افتادن به فضای حلقی نوزاد وجود نداشته باشد باید نگه‌داشته شود درصورتی‌که خیلی لق باشد ممکن است کشیده شود.
کودک اغلب ناراحتی مادر در هنگام شیر خوردن را احساس می‌کند و کم‌کم یاد می‌گیرد که گاز نگیرد.
اگر دندانها سطح پایینی زبان را زخمی کرد یا باید دندان توسط دندانپزشک کمی کوتاه شود و یا کشیده شود. در این موارد بهتر است با دندانپزشک متخصص کودکان مشورت گردد.
آملوژنز ایمپرفکتا ((Amelogenesis Imperfecta))
این ناهنجاری با شیوع یک در 14000 تا یک در 16000 نفر در جوامع مختلف روی می‌دهد. و دندان‌های شیری و دائمی را درگیر می‌کند و به سه نوع هیپوکلسیفیه، هیپومچور و هیپوپلاستیک تقسیم می‌گردد.
- در نوع هیپوپلاستیک مقدار مینای دندان کمتر از نرمال بوده و شاید دندان کوچک‌تر از معمول به نظر برسد.
- در نوع هیپوکلسیفیه مینا نرم است و حالت گچی دارد و به‌راحتی ساییده می‌شود.
- در نوع هیپومچور مینا ضخامت طبیعی دارد سختی آن هم طبیعی است ولی رنگ آن تغییریافته و نمای قهوه‌ای و زرد دارد.
درمان این اختلال معمولاً طولانی است و ترکیبی از درمان‌های زیبایی، ارتودنسی و پروتزهای دندانی و گاهی نیاز به ایمپلنت‌ها برای جایگزینی دندان‌های با تخریب زیاد می‌باشد.
هیپوپلازی مینا
هیپوپلازی یا نقص مینای مینای دندان یک نقص رشدی است که می‌تواند شامل یک یا قسمت‌های بیشتری از یک دندان یا در تعدادی از دندانها باشد و به‌صورت تغییر رنگ یا شکل دندان رخ می دهد و این بستگی به زمان آسیب و مرحله تشکیل دندان در زمان آسیب دارد.
ممکن است خفیف باشد و صرفاً به‌صورت یک لکه قهوه‌ای یا سفید بر روی دندان مشاهده شود و یا منجر به ایجاد حفرات در مینای دندان یا خطوط افقی در سرتاسر مینای دندان باشد.
دنتینوژنز ایمپرفکتا
در این اختلال عاج دندان است که دچار مشکل می‌شود.
گاهی افراد مبتلا به این اختلال دارای مشکلات استخوانی (استئوژنز ایمپرفکتا) نیز می‌باشند.
در این اختلال دندان‌های شیری و دائمی رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و یا خاکستری دارند و مینا شکسته می‌شود و عاج نرم به‌سرعت ساییده می‌شود. شکستگی‌های متعدد ریشه دندانها ممکن است رخ دهد.
درمان این دندانها درمانی طولانی‌مدت می‌باشد و ترکیبی از درمان‌های زیبایی ، پروتز و یا استفاده از ایمپلنت به‌جای دندان‌های با تخریب وسیع می‌باشد.
دنتین دیسپلازی
این اختلال به دو نوع تاجی و ریشه‌ای تقسیم می‌شود.
در نوع ریشه‌ای اختلال در ریشه دندانها و در نوع تاجی اختلال در تاج دندانها مشاهده می‌شود.
براثر این اختلال در نوع ریشه‌ای دندان‌های دائمی خیلی زود لق می‌شوند و ممکن است از دست بروند. ریشه‌های دندانها بسیار کوتاه است و از حد طبیعی نوک‌تیزترند و این امر در رادیوگرافی قابل‌مشاهده است.
در نوع تاجی اختلالاتی در تاج دندان مشاهده می‌شود. درمان این اختلال درمانی طولانی‌مدت است و ترکیبی از درمان‌های عصب‌کشی ، پروتز و استفاده از ایمپلنت به‌جای دندان‌های ازدست‌رفته می‌باشد.